Gaariye: Codkii Xorriyadda Iyo Wanaagga Dadnimadu Ma Aammusay?

 

''Haddii la i yidhaa maansadiisa magac u bixi, waxaan odhan lahaa Maansada Xorriyadda iyo wanaagga Dadnimada''. Rashiid Gadhwayne

 

- Geeridu waa xaq Alle, oo waa lama-seegaan. Noloshu na waa dhabbo la wada ordayo oo meel qudh ah ku dhamaata; iyada uun baa loo kala dheereynayaa. Maxamed Xaashi Dhamac “Gaarriye”

inteenna maanta nool,meeshaas ayuu inooga hormaray, waxaa se xanuun leh cod buu ahaa u hiil ah xorriyada iyo dadnimada, caroog ay leeyihiin dadweynaha saboolka ahi; waxa uu ahaa fannaan iyo farshaxan qurxinta ereyga suugaaneed aad u yaqaanna, kaas oo wahab iyo culays, wax kasta oo ku saaran ba, kaa dulqaada oo kaa farxiya. Codkaas ayaa demey oo ay geeridiisu aammusiisay. Waa taas dhiillada geerida Gaarriye. Waxaa se aynu ku bogsoon karnaa oo baroordiiq inoo noqonaya murtida uu ka tegey waa mid nool oo noolaan doonta. Inta aynu ayadaas hayno na magaciisu waa mid nool. Qoraalkaygani hadda waa xus iyo xasuus ku saabsan xidhiidhkii halgan ee aannu wada yeelannay oo dhinac ah iyo ereyo ku saabsan dhaxalka suugaaneed ee uu ka tegey oo dhinac kale ah.

Sannadkii 1975kii dabayaaqadiisii, magaalada Muqdisho, ayaa nin la yidhaa Saalax Jaamac Xuseen oo aannu saxiib ahayn, markii u horraysay, isu kaayo keenay oo is kaayo baray. Saalax Jaamac wuxuu berigaas ahaa nin dhallin ah oo aad u firfircoon; Wargeyskii la odhan jiray Xiddigta Oktoobar ayuu, si iskiisa ah oo aan mushahar lahayn, uga ahaa tifatiraha bogga sugaanta. Waqti yar ka dibna Gaarriye waxa uu ku faafiyey isla wargeyskaas oo uu Saalax Jaamac na tifaftiray, qoraalkiisii Miisaanka Maansada Soomaaliyeed. Qoraalkiisaas iyo maansooyinkiisii waqtigaas iyo aniga oo aad ugu oommanaa maqalka iyo dhegeysiga suugaan xor ah oo mabda’ ku dhisan oo adduun-araggeeda xorta ah difaacaysa, ayaa isu soo kaayo jiiday; waxaa na runtii, laga bilaabo waqtigaas na dhex martay saaxiibtinnimo sal adag. 

 

Waxay ahayd saaxiibtinnimo ku fadhida waqti adag iyo halgan adag. Kulankayagu waxa uu ahaa joogto oo haddii aannaan toddobaadkii maalin walba kulmin, dhawr maalmood waanu isu iman jirnay. Waxaanu runtii noqonnay,aniga iyo asaga iyo saaxiibo kale ba, dad fikir, dood iyo suugaan ba wadaaga, xilli intaasiba ay dawladdii jirtay ka ahayd dembi la isku ciqaabo. Qiyaastii saddex sano ka dib, waxaa xabsigii Qansax Dheere ka soo baxay Maxamed Ibraahim Warsame “Hadraawi” waxaanuna noqonay koox xarun u ah sugaan iyo fikir ka xor ah fan-dacaayadeedkii dawladda.

Xaruntaasi ma ahayn mid hab iyo hannaan dhisan leh ee waxay ahayd kulan koox saaxiibbo ah ka dhexeeya; ha yeeshee hadda na waa meeshii ay ka soo baxayeen maansooyinkii Gaarriye ee hormoodka u ahaa halganka xorriyada, qiyamta xaqa iyo caddaaladda iyo wanaagga dadnimada. Tixaha ay ka mid yihiin Qasab ku ma Balweyn Karo, Hoobal, Kabo Caseeye, Beer Wale, Madax Goodir, Hashii Cosob waa Tan, Qiyaame, gashi, Run, Sidaasaa la ahaa, Geeridii Ina Boqor iyo kuwo kale ba waxay soo baxeen waagaas oo ahaa sannadihii dambe ee toddobaatannadii ilaa bilowgii siddeetannadii qarnigii labaatanaad.

Wuxuu ahaa waqti uu dhulka xukumo xukun-maroorsi neefta dadka ku celinaya oo ereyga xorta ah raad-guraya, weliba kiisa maansaysan xadhig adag iyo ilaa qudh-gooyo la beegsanaya. Hayeeshee runtii Gaarriye wuxuu ahaa geesi aad u dhiirran oo mabda’ iyo mowqif adag leh. Maalmahii Deelleey ugu dabka kululayd oo si aad u daran loo daba socday asaga iyo Hadraawi, ayaannu goor galab ah kulannay labadayadu. Wax yar baannu xaaladda iska waraysanay; ka dibna waxaan ku la kaftamay ‘belada maynu tix yar oo kacaan iskaga jeedinno’. Kaftankeeda ayuu iga diiday oo waxa uu iigu jawaabay:

Haddii ay qudh-gooyiyo

Tahay Qoorta soo dhigo

Wallee gabay ma qurux tiro.

Saddexdaas sadar oo ku jiray tixdiisii Qasab ku ma Balweyn Karo ayuu dhakhso iigu dhiibay. Qosol yar baan muunsooday oo waan dhaqaaqay. Waa mowqifka aanu ka nuuxsanaynin. In kasta oo aan u cabsanayey, hadda na farax iyo hanweyni baa ii galay.

Waxaa na soo mari jiray munaasabado iyo dhacdooyin, marar ka baxsan Soomaaliya oo adduunka kale ku saabsan. Markaas ayaannu ka wada hadli jirnay inta ay qiimo leedahay iyo maxaa laga odhan karaa. Waxaa ka dhalan jirtay tix maanseed. Nilson Maandeella ayaa xabsiga ku lixdan jirsaday oo adduunka xorriyadda jecel laga xusay; markaas ayaannu is-weydiinay maxaynu kaga qayb-galnaa. Waxaa ka dhallatay tixdiisa la magac-baxay Maandeella. Hadraawi buu baaqeeda u tebiyey oo waa ka odhanaya:

Adna Maxamedow

Maansadu nin geya

Ka ma maarantee

Mayalkeeda qabo...

Hadraawi na waa ka mayalkeeda qaatay ee ka la daba yimid tixdiisa Gabadh Madow.

Abriil, 1979kii, ayey Simbaabawi Madaxbanaani qaadatay oo xukunkii caddaanka tirada yari meesha ka baxay. Waxaa ka soo baxday tixdiisa Simbaabawi. Sannadkii 1981kii ayuu Anwar Saadaadkii Masar weerar ba’an ku qaaday xoogaggii mucaaradaka ahaa, wuxuu ku daray maskaxdii bulshada, fikireyaashii, qoreyaashii iyo culammadii oo uu xabsi deg-deg ah ku guray. Waxaa ka dhashay dilkiisii ka dhacay barxadda dabbaaldegga ciidammada ee ku yaallay magaalada Qaahira. Casar gaaban baan dhacdadaas warkeeda ka dhegeystay idaacada BBC-da ee afcarabiga ah. Wuxuu warku maqalkaygii, ahaa ‘waa dhaawac’.

 

Qiyaastii toddobadii fiidnimo ayuu Gaarriye( Allow kuu naxariiso) iigu soo galay hudheelkii cuntada ee ku yiil Afrika Filij. Usha ayuu ku dhuftay miiska aan fadhiyey oo wuxuu igu salaaamay “maat”. Waa erey afcarabi ah oo laqbahiisu yahay “dhimay”. Gaarriye waxaa uu habeennimadiiba ka curiyey tixdiisa Anwar Saadaat. Dilka Anwer Asaadaat, maalintaas haddii aannu ku faxnay, aragti bay naga ahayd, wax badan baa se, dabadeed, waayo-aragnimadu naga beddeshay. Ha yeeshee murtida tixdii Gaarriye habeenkaas curiyey way ka shishaysaa magacyada ay tixdu taxayso; qofkii il-dheeri ku akhriyi karaana wuu kala soo bixi karaa.

Silsiladdii Deelleey waxay ku bilaabantay tixdiisii Dugsi ma leh Qabyaaladi. Sida dadka qaarkii moodi karo, tilmaan gaar ah u ma laha taasi Gaarriye, waayo waxay ku timid talo la wada qaatay. Ta ka mudani waa kaalintii hoggaaminteeda oo uu laf-dhabar ka ahaa. Waa run oo Deelleey hoggaamin bay u baahanayd. Waxa uu qodobku ahaa in ay qabyaaladda ka hadasho. Waa se tuma qabyaaladda u baahan in laga hadlaa? Sidee looga ilaaliyaa Deelleey in ayada lafteedu dadka kala didiso, bal sidee loo jiriyaa oo lagu heli karaa in ay midayso? Xaggee se qabyaaladda maanta jirtaa ay ka soo jeeddaa? Yaa se ku dan-qaba? Waxaanu isla garanay in intii karti ah aanu Deelleey ka jirno in ay qabaa’il abbaarto oo xataa wax u eg ama la moodi karo laga dhadhansado; taas beddelkeeda waxaanu dedaal isugu geyney in ay Deelleey dhinacayaga, weerarto musuqmaasaqa maamulka dawladda iyo qaraabo-kiilkiisa. Maansooyinka intii noo suurogal ahayd, wejigaas ayaannu ka tifaftiri jirnay; cidda taas ku howshoota aniga iyo asagaa u badnayn. 

 

Si aad u weyn ayuu uga werwer qabay mushkiladda ah in Deelleey ay jidka difaaca qarannimada ka leexato. Feejigadeeda taas daraaddeed tixdu marka ay gacantiisa soo gasho, waqti buu ku qaadan jiray qodqodiddeeda iyo faaqidaaddeeda. Waxayna ka ahayd si aanay uga fakanin wax qarannimada ku qalloocani ama lagu malayn karo dirsooc qabiil. Ha yeeshee Deelleey waxay noqotay badweyn ka xoog badatay xertayadii yarayd. Qabyaaladdii oo dhinacyo badan leh iyo musuqmaasaqii dawladdu, ayagu na Deelleey dhinacooda ayey ka soo galeen oo maansooyinkooda ayey la yimaaddeen; waxaana ka dhalanaysay falcelin wejigaas leh oo ka timaadda maansoyahanno aannaan cod la gaadhi Karin. Sidaas ayaa dedaalkayagii, Deelleey uga wada waabin kari waayey qabyaalad.

Xertayadii annaga oo sidayadii isugu duuban ayaannu bishii May 1982kii isugu wada nimid halgankii ururkii SNM. Siddeed iyo tobankii bishii Maarso ee isla sannadkaas, ayaan anigu Muqdisho si sir ah uga ambabxay. Gaarriye iyo Hadraawi oo labadu ba magaalada ka maqnaa, ayaan Faarax Axmed Cali “Gammuute” kaga tegey fariin. Ayaga iyo Marxuun Yaasiin Axmed Xaaji Nuur “ Yaasiin Dheere” ayaa bishii May soo ambabaxay. Maalmahii ururka SNM u fadhiyey shirkiisii labaad oo ahaa magaalada Naasaret, Ethiopia, ayaan telefoon ku tiigsaday kooxdaas oo soo gaadhay Jigjiga; waxaa iga qabtay Alle ha u naxariistee, Gaarriye. Haddii aan idhi bal warrama waxa uu iigu jawaabay:

Hadalkii la tuugaysan jiray waa ka toganaa dheh.

Waa beyd ku jiray gabay uu lahaa Cali Dhuux Aadan oo uu tiriyey ka dib markii uu ka fakaday Xaruntii Maxamed Cabdalle Xasan. Waa qaayaha xorriyadu ay mar walba Gaarriye agtiisa ku lahayd. Jidka uu soo maray oo daal iyo diif ba lahaa waxaa ka horreeya dhadhanka xorriyada.

Jabhadihii ka horjeeday Taliskii Siyaad Barre waxay lahaayeen goldolooladooda. waxaa labada ba ka muuqatay falcelin qabiil. Talisku wuxuu mucaaradadiisa kula dhaqmi jirey weji aano qabiil ah. Caddaalad-darrada aargoosiga qabiil waxa uu dhinaca kalena ka abuuraayey cadho qabiil oo ayaduna aargoosi-doon ah. Dareenka danqashada qabyaaladeed ee aan wax shishe arkayni labadii jabhadood ba xoog bay ku lahayd. In kasta oo ay lahaayeen barnaamijyo siyaasadeed oo qaran, carrabkooda iyo fal-dhaqankoodu tollaallay qabyaaladeed buu u badnaa. Aragti taas ka duwan buu Gaarriye madaxdii jabhadaas u la yimid. Waa aragti aannu ka sinnayn, hayeeshee baaqeedii iyo qaylo-daanteeda dheer ayuu asagu ku hormaray. Waxaan ka hadlayaa waa tixdiisa Waayo-arag. Waxaa si ba’an uga danqaday madaxdii labada urur ee halganka hubaysan ku qaaday taliskii Siyaad Barre. Waxaa tixdan waqti yar ka dib, ka daba timid oo la safatay Dallaallimadii Hadraawi. Labadaas tixood ba waxay madaxdaasi ka keeneen falcelin colaadin ah. 

 

Waxaa ka mid ahaa falcelintaas warqaddi safarka oo la isu diido iyo- haddii ay suuroobi weydo, in la isu diido tegidda goobaha ay ciidammada Ururka SNM joogaan; waxaa kale oo ka mid ahaa si qalloocan oo la isu macneeyo oo dadka warar loo geliyo. Waxba Alle ka ma weelin ee goobihii ciidammadu deggenaayeen waa la tegey. In kasta oo ay laba tixood oo wada socda ahaayeen, Waayo-arag iyo Gaarriye ayaa aad looga cadhaysnaa. Sababtu malaa waxay ahayd si aan maldah badan lahayn bay madaxda qaarkood faro ugu fiiqday. Colaadintaasi oo aan loo baahnayni waxay socotay muddo aan loo baahanayn. Waxayna keentay in sannadkii 1983kii, aniga iyo Gaarriye oo ku sugan tuulada Dhoobo-Guduud, in uu nin madaxdaas ka mid ahaa(Asaga iyo Gaarriyeba Alle ha u naxariistee) uu nagu soo dhaqaajiyo ciidammo la socday. Ha yeeshee ciidankii, markii ay na arkeen in aannu dhinac u baxnay oo aanu laba kalaashinkoof oo aanu sidannay degta ka soo rogannay(in kasta oo aannaan cidna ku fiiqin), ayey odaygii u caqli-celiyeen.

Aakhirkii jiitanka coolidintaas waxaa ka dhalatay tixdiisa quruxda iyo qaayaha weyn leh ee Gar-naqsi. Qurux maanseed iyo murtiyeed ba, runtii tixdaasi waa tu mudh-baxday. Waxaa u dheer dood-wanaagga garnaqsigiisa uu mar walba dhaabad aan laga daba hadli Karin dhiganayo iyo isla markaas afgobaadsiga murtida guudmarka ah ee ay tixdu soo gudbinayso, iyada oo- sidii ay odhan jireen - aan waxna dhimin waxna dhaafin.

Garnaqsigiisa waxa uu ku soo bandhigayaa inta uu diiday iyo inta uu doonayo:

Waxaan garanayaa,

Haddii ay gef tahay,

Galab aan fogayn,

In aan meel garbbo ah,

Laan debi ku taal,

Geelawga digay.

Waxan garanayaa’

Haddii ay gef tahay’

Galab aan fogayn,

Inaan geed Canjeel,

Taladii Gurdumi,

Tii lagu goblamay,

Gacalka uga digay.

Ilaa lix tuduc oo giddiba uu talo xumo ka digay oo uu wada sogordhayo, ayuu sidaa isu wada daba dhigayaa. Wuxuu ku garwaaqsanayaa halganka iyo gobannimada loo dirirayo; wuxuu se ka biyo diidayaa ujeeddada samaha seeggan ee ku arooraysa nacarada qabiil ee aarsiga keli ah u socota:

Gulufkiyo dabrada,

Goolaaftankiyo,

Galowga isu ciyey,

Halgankeenna guud,

Inu’ yahay gadood,

Gaashaan-dhigiyo

Gobannimo-u-dirir,

La garwaaqsay taa.

Ma dembaan se galay,

Haddaan gole ka idhi:

‘Gudhubaa Gadhaa,

Afkan wada gurracan,

Aargoosigiyo,

Aragtida gebta ah

Ku ma badiso Garo’.

Wuxuu iska deedafaynayaa eedayn ay yidhaahdeen reer-tolkood oo gobollada woqooyi lagu maldahay ayaa laga soo horjeeda. Waxa uu leeyahay gacalkii-gooye ma ahi;

‘wax se aan gensaday

Inaan guul-darrada

Kaga gooni dhigo...

Doodda tixdani waa gun iyo baar. Qofkii aragti ka duwan qabaa meeshiisa; ha yeeshee Maxamed Xaashi Dhamac “ xaraar buu butaystay”, mowqif cad buu istaagay.

Suugaanta Maxamed Xaashi Dhamac “Gaarriye”, waxay mar walba u taagan taagan tahay difaac xorriyada, xuquuqda aadanaha iyo guud ahaan ba samaha dadyowga dunida ku nool. Waxa uu rumaysnaa oo maansadiisa in badan laga soo dheegan karayaa in xorriyada iyo wanaagga dadnimadda ficil lagu difaaco oo sharka laga hortago, aanna dhirbaaxada labada dhaban marba mid loo dhiganin. Waxaa dheer adduunka jecel xorriyada, caddaaladda iyo nabadda ayuu dareen-wadaag la lahaa oo uu naftiisa ugu abtirin jirey. Tixdiisa Maadeella ayaa labada ba ka marag ah:

Nacas muruq isbiday,

Markuu dhabanka bidix,

Farba meel ku dhigo,

Sidii nabi Masiix

Dhanka midig u dhiib,

Mowd baan ka xigay.

Ninka midho yariyo

Madi garab lahayn,

Ii malaynayiyo,

Muska teedsanee,

Igu meersanee,

Madow iyo cad ba leh,

Een mowqifkiyo,

Mitid kaanu nahay,

Ku midaysan nahay,

Kala maan ahaa.

Dareenka u-danqashada dadnimada ee ay maansada Gaarriye cabbirto waxa aad ugu tegeysaa badanka maansadiisa. Kuwa sida u kulul kuu beer-dhaqaajin karana waxaa ka mid ah tixdiisa Kabo Caseeye. Waa tix gaaban oo hadda na aad u mug weyn, marka la eego qaddiyada dadnimo ee ay ina soo hordhigayso.

Dhismaheeda faneed waxa uu yaal qaab sheeko gaaban oo aad u cufan. Haddii aynu wax yar is-illowsiinno maanso ahaanteeda, waxaynu arkaynaa sheeko gaaban oo uu qoray qoraa aad ugu xeel-dhheer sheeko-curinta. Waa sheeko ay arbe ka yihiin afar geesood. Wiil yar oo carruurnimo ku debed galoobay oo ay isugu tageen cudur, gaajo, arrad iyo darxumo dhammaanteed. Waxaa u koodhay saddex cadow oo kala ah cudur, cayayaan jidhkiisa cunaya iyo ciidamada dawladda. Arbaheeda afraad waa Gaarriye oo wiilka la fal-gelaya la na dareen-wadaagaya, hayeeshee sheekada, guud ahaan, daawade ka ah. Waxaa si weyn kuu soo jiidanaya goobta iyo goorta, iyo xaaladda hortaada imanaysa. Kulanka Gaarriye iyo wiilka yar ee uu yidhi:

Caynkuu u eegy’ey

Carrab lagu ma kobo

Waa caato miiqan,

Oo caday ka dhuuban

Waa ciirsi laawe,

Waa kabo caseeye,

Ceelgaabta jooga.

Waa caado-goys yar;

Ma yaqaan cisaynta;

Qofna ka ma cabsoodo;

Waa cadho gadhoodhay,

Asaga oo faro-madhan ayuu gaajo uga cawday; wax ka daran baa se markiiba qabsaday oo korkiisu wada nabar buu ahaa. Isaga oo Gaarriye ka argaddaxsan duqsiga marba cuur ku dikanayo ee nabarrada cunaya, ayey ciidamadii dawladdu soo weerareen wiilkii yaraa oo ay baabur malaa qafilan ku riteen oo la tageen.

Sheekada dareerkeedu waa intaas. Ha yeeshee wax intaas aad uga badan baa ku jira. Waxaa ku jira xaaladda carruurta debedyaalka ah ee aynu maalin walba ku aragno jidadka magaalooyinka. Kabaha ayey inoo baalsheeyaan, ama baabuurta ayey inoo maydhaan ama meelahaas bay dadka dawersadaan ama se wixii dagan ee fudud bay qaataan oo la dhuuntaan. Sida loogu daran yahay ayaanay ayagunna cidna u cisaynin.

Gaarriye- Allow kuu naxariiso- tixdaas maalintii uu curiyey damiirkeenna dadnimo ayuu u dan-lahaa; dadnimadeenna ayuu mudmudayey, bal in uu danqado, bal in uu huradda ka tooso oo uu dadkan hoos u eego. Waxaad ku garataa sida uu u sifaynayo wiilka iyo asaga Gaarriye ah falcelintiisa, sida uu uga xanuunsanayo. Dabka gubay buu inagu dhejinayaa:

Waxa caratay siigo

Calooshiisa qaawan,

Markii ay ku ciirtay,

Masraxii Cadaabta

Oo car iyo bey la’,

Calalkii ka feyday,

Kana curatay sheeko....

Maxaa uu sameeyaa? Awood uu wax kaga qabto ayuu waayey. Wuxuu yidhi:

Anna camal-wareeray;

Caal-waa daraaddi,

Ciddiyaa qaniinay.

Bar-kulanta daraamada sheekadu waxay isugu jirtaa murogo iyo maad wada socda. Waxay kugu la dhammaanaysaa murugo iyo qosol; waa xaalad qosol-gareer ah. Waxaa uu kuugu soo duuduubayaa kala-jeeddada iyo isma-raacdada la yaabka leh ee ciidammada wiilka yar taxaabay iyo sababta keentay. Waxay sheekadu halkan kuu sarbeebaysaa xaaladda ayaan-darrada siyaasadeed ee dalku ku sugnaa iyo mowqifka xukunka xumaha huursada ee dhalaalka beent ah dusha marsada. Guriga gudaha ka uray ee debedda uu ka shaxshaxee is-leeyahay. Taraaji-koomidiyada la la qosol-gariirayaa waa sababta ciidammada loogu soo diray carruurta debed-galowga ah. Sida uu dhigay baa la yaab leh:

Cagiduu dhaqaaqay,

Ciidan baa taxaabay,

Lagu yidhi ciyaalka,

Cid daryeesha haysan,

Ee aragga cawlan,

Si na loogu caayin,

Ku cabbeeya gaadhi.

Sababtoo ah caawa,

Waxaa yimid Curuuba,

Dhawr wafdoo caddaan ah

Iyo qaar Ciraaq ah;

Uu Cabbaas i leeyey,

Waxaa loo casuumay

Sannadkii carruurta.

Tixdiisa Beer Wale ayadu na waa sheeko. Warkeedu waa kulan dhex-maray Gaarriye iyo nin ka mid ah beeralaydii saboolka ahayd ee Afgooye. Waxa uu deggan yahay webiga qarkiisa, biyahiisa se ma intifaacsado. Xaaladdiisa dhabta ah oo runtii ah tii dhab ahaan jirtay waqtiga ay tixdu soo baxday, ayuu uga warramayaa Gaarriye. Waxa kale oo uu iyana uga warramayaa labada aan is-lahayn ee kala ah kadeedka iyo dulmiga uu qabo iyo ma-jirtada wararka uu ka maqlo khudbadaha duqa u weyn dalk iyo idaacadda dawladdiisa. Ciddiyahiisa ayuu dhulka ku qodaa oo uu beerta ku falaa oo faraha ayaa ku abaaday; uurkiisu waa milil adhaxdiisu na waa boog; cudur buu il-daran yahay; addimada ayaa cagaagay oof buu na la liitaa. Urugo iyo ciil iyo umal buu wax ku beertaa. Halkaas ayuu sheekadiisa marinayaa oo aakhirka wuxuu leeyahay marka ay bislaato ee aayaheedu yimaaddo ayuu ayax ku “sare-kacaa” oo uu “wada idlaystaa”.

Maansada Gaarriye yididdiilada mustaqbalku, mar kasta, waa ka badh oo ka ma maqna. Waxa uu ku dareensiinayaa in tu kale iman doonto. Ninkan beeralayda ahi wanaag ka ma uu quusan; ha yeeshee wuu ogyahay in guushu halgan kaga xidhan tahay. Wuxuu ina odhanayaa:

Inta layga adag yahay,

Isna waa anfaaciga,

Anna waa awaaraha.

Waxaa hadalka ku duugan oo Gaarriye inoo soo marinayaa carrabka ninkaa beeralayda ah, in aan xaaladdu weligeed sidaas ahaan doonin.

Tixdani siyaalo badan bay wax inoo tusaysaa. Waxay ina leedhay xorriyadda iyo runta ayaa is-leh oo walaalo ah. Bulshada ay xorriyaddu ka maqan tahay been baa qabsata. Caddaaladda iyo dhammaan ba qiyamta dadnimada wacani xorriyadda ayey la deris yahiin; waayo meesha xorriyad laga waayo ee runta lagu dhiirran waayo dulmi iyo caddaalad-darro la horjoogsan maayo, isla markiina laga ma daba-tegayo. Haddii aanu Gaarriye tixdan taas uga dan lahayn, dhismaheeda ayaa laga la soo bixi karaa macneyaal badan oo aanu asagu u ba jeedin. Hal-abuurka cabqariga ah baa na taas laga helaa. Xorriyaddu geesinnimo ayey weheshataa, Xorriyad la’aantu cabsida ayey is-leeyihiin. Qofku haddii uu cabsidiisa u hoggaansamo xorriyad kala dhaqaaqe; cabsiduna runta ayey u bahalo-gelisaa oo wuu ka didaa oo beenta ayuu cadowga kaga dhuuntaa.

Beer Walaha Gaarriye, intii aanay indhihiisu qabannin basaasiinta taliska cadowga ah ee dhegesanaya, geesi buu u ekaa oo si xor ah buu u hadlayey oo runta ayuu ku hadalayey. Ka dib cabsi baa ka hadlisay oo been buu miciinsaday. Si farshaxannimo leh buu Gaarriye taas u sawirayaa. Asaga oo xaaladdiisa, si run ah, uga awaale-warramaya, ayuu mar keli dareen galay; asaga oo aan innaba hakanin bay cabsidu meel kale u rartay. Warkiisa ba si kale ayuu ka dhigay oo wuxuu yidhi:

Istaaqfuralla waa been.

Askartii war-sheekadu

Yey ina af-qaadine.

Adduunkii i soo gala,

Iskaa baan ku bixiyaa.

Xisbigeenna aadka ah,

Aasaasiddiisii,

Ayidaadda sacabka leh,

Raggii ku aqblaan ahay.

Dagaalkii Itoobiya,

Adaraa la ii diray.

Halkaas ayuu ka sii wadayaa oo wuxuu taxayaa carruurtiisa uu ubaxa kacaanka qoray; afadiisa uu Oryantayshanku jeclaaday; irsiq ha dambeeyee ammaanaha asaga loo qoray. Aakhirka na waxa uu leeyahay:

Aabbaha Kacaanka na,

Asmaadiisa boqolka ah,

Waan wada aqaannaa;

Maxaa yeelay waa amar,

Amar dawlo weeyaan.

Runtii duur-xulka sheekadu ma aha nin beeralay ah oo keli ah, bal waa ummadda dhammaanteed. Waa ummad qudha laga Toleeyey oo maalin kasta, labada fiid-cowl qaadaysa heesta ammanta keli-taliyaha; waa dadka runta lagama-maanmaanka ah meel madow la galaya ee booraan afka saaraya, beenta qaylada dheer na kor isu la taagaya. Si weyn buu Gaariye, Alle ha u naxariistee, tixdan ugu muujiyey xaaladdaas. Ilaa maanta mushkiladdaasi ma suulin oo waxa ka hadhay dhaqan beenta xalaaleeyey oo malaa inta badan loo ba yaqaanno ragannimo.

Tixda Madax Goodir ayaa iyana ku talax-tegeysa qaddiyada xorriyada aadamiga. Wuxuuse Gaarriye markan ka abbaarayaa wejiga ah in ay xorriyaddu nafta aadamiga u tahay baahi lagama-maarmaam ah, sida cuntada iyo hawada la neefsanayo. Iyadu na- sida labada tixood ee aynu ka soo hadallay- waa sheeko; waa se sheeko xariiro(fairy tale). Waa sheekadii boqorkii geesaha lahaa iyo ninkii u xiiri jiray iyo wixii ka qabsaday. Wuxuu doonay in uu sirta sida uu jecel yahay ka yeelo. Cabsidu way u diidday taas. Wuu la fakaday oo god buu afka saaray, halkaas ayuu sirtii uu hayn kari waayey ka sheegay. Hase yeeshee Gaarriye ujeeddo kale ayuu u duurxulay. Keli-talinta dadka cabbushinaysa ee ereyga xorta ah la colowday ayuu halkan ugu sheegay in aan beeni waaraynin runtuna qarsoomayn.

Ka gadaal na meeshii

Laye goortii roob helay,

Geesaa ka soo baxay.

Maansada Gaarriye sida ay u dhan tahay waa tu hiil ah. Waxay u hiilinaysaa xorriyadda iyo inta weheshata. Runta, caddaaladda iyo sinnaanta, nabadda, wanaagga dadnimada, nolosha dadka, gaar ahaan soboolka iyo danyarta iyo cid kasta oo dunida guudkeeda ku dulman. Intaas bay u hiil tahay.

Ma aha oo qudh ah baaqeeda ee waxay boorrinaysaa in dulmiga iyo caddaalad-darrada, ficil lagaga hor-tago; in runta, xaqa iyo xorriyadda gacan loogu hiiliyo. Waxaynu u daliishanaynaa oo aynu qoraalka hadda ku gunaanadaynaa sadarradan ku jirey tixdiisii Qasab kuma Balweyn karo:

Shacab qowdhamoo kacay,

Qarqarsiga hadduu jaro,

Wallee qoofal ku ma xidho.

Hadduu qoys agoon yahay,

Wixiisii rag qaybsaday,

Qaan-gaadhna sare-kaco,

Qabyadooda raadshaa,

Qori sii ha joogtee,

Wallee quuso ku ma diro.

Ugu dambayn, Alle ha naxariisto Maxamed Xaashi Dhamac”Gaarriye”, haddii la i yidhaa maansadiisa magac u bixi, waxaan odhan lahaa Maansada Xorriyadda iyo wanaagga Dadnimada.

W. Q Rashiid Sheekh Cabdillaahi X. Axmed”Gadhweyne”