Jawaab Ku Socoto: Hubsiimo Hal-baa La Siistaa

 

''Ina Cabdalla Xasan waxa ku jira gabayadiisa qaar cay iyo aflagaadooyin aan afka lasoo marrin karrin ,oo qaawani ka buuxdo. Tusaale gabay uu u tiriyey gabadh la odhan jiray Caasha Kanadiid''; Cali Aw Xuseen

 

 - Dhowaan waxan akhriyey maqaal uu qoraaga weyn ee reer Djibouti,Mr.Cabdalla Xaaji,uu kusoo qoray mareegaha Soomaalida qaarkood ee magaciisu ahaa '' Hubsiimo hal baa la siistaa''. Maqaalkaa oo uu  ku naqdiyayey nin qoraa ah ( Ibraahin Yuusuf Axmed “Hawd”) oo wax ka sheegay Ina Cabdalla Xasan. Kolka ugu horeysa aniguba sidaa uu u sheegay waxan rajeynayey oo aan u hanqal taagay oo aan moodayey in ninka qorey maqaalku ka sheekeyn doono buug uu qorey Cabdiraxman Guribarwaaqo. Buugaas oo aan xiiso u hayey in aan mar uun arko. Nasiib darose sidaa may noqon waxana haboonaan laheydbey ila tahay in uu qoraagu hordhaca maqaalkiisa sidaa u dhigin .

 

Taasu waa taa oo waan kaala simanahay.Ta labaad mawduuca Ina Cabdalla Xasan waxa haboon kolka taariikdiisa laga sheekeynayo in loo kala saaro:

 

A)Taarikdiisa Abwaanimo

Waxan u maleynayaa Ina Cabdalla Xasan in aan cidina ku murransaneyn abwaanimadiisa iyo hibada Eebe siiyey ee dhanka suugaanta iyo hal-abuurnimada. Murranku wuxu ka taaganyahay, habka uu gaabayada u tiriyo. Dad badan, oo anigu aan ka mid ahay, ayaa waxaa ay aaminsanyihiin in cayda iyo aflagaadooyin uu mararka qaarkood adeegsadaa ay  abwaanimadiisa hoos u dhigto. Dadkaasu waxa ay ku doodaan in dhaqanka abwaanka Somalida ay ka reebantahay cayda qaawan gaar ahaan ta haweenka. Abwaanka sidaa yeelaa, ee ku talax taga haweenkuna uu mutaysn jiray in gabay dambeba aanu tirrin laguna ganaaxi jiray in uu magteed oo dhan bixiyo haddii uu qof dumar ah u quudho in uu gabay ku caayo ama uu ku aflagaadeeyo,Tusaale; wixii ku dhacay gabayaagii weynaa ee Ina Cabdalla Muuse.

 

Ina Cabdalla Xasan waxa ku jira gabayadiisa qaar cay iyo aflagaadooyin aan afka lasoo marrin karrin ,oo qaawani ka buuxdo. Tusaale gabay uu u tiriyey gabadh la odhan jiray Caasha Kanadiid oo ay walaalo ahaayeen Boqor Cisman Kanadiid waxa cay iyo afxumo uu isdaba dhigay waa ka anfariireysaa. Runtii shaahid iyo sheekatoona laguma arag abwaan sidaa wax u dhiga. Hadda la soco waliba dadka waxa uu u sheegan jiray wadaad caalina oo diinta islaamka ee anshax wanaaga dadka farta aad u yaqaan.

 

B)Taariikdiisa Halgan

 

Waa taariikhdan ta murranka badan ka taaganyahay. Waa tan ta dadku ku kala duwanyahay ujeedada uu Ina Cabadalla xasan lahaa. Inta aan taariikdiisa lasoo bandhigin waxa haboon in la isla meel dhigo oo jawaabo loo helo su;aalahan.:

 

1 - Ma wadaad dariiqada Saalixiyada faafinaayeybuu ahaa?

 

2 - Ma Isticmaar la dirirbuu ahaa?

 

3 - Ma madaxnimo doonbuu ahaa?

 

4 - Qabaa’ilka Soomaaliyeed ma qaarbaa la socday qaar kalena way diidanaayeen kuweyse kale ahaayeen

 

5 - Sobob iyo gorma ayaa qabaa’ilka qaarkood kasoo horjeesteen?

 

6 - Somalida inta Ina Cabdalla Xasan gacantiisa ku dhimatay iyo inta ay dadkii is-hayeen dileen kee badan?

 

7 - Ma runbaa in uu dumarbadan xoog ku qabay?

 

8 - Ninkii British ka aha ee  ina cabdalla Xasan dhimashadiisii gabayga ka tiriyey siduu udhintay? Ma runbaa in madaxiisii inta lasoo gooyey loo keenay dabadeedna uu ka dul gabyey?

 

9 - Geela uusoo dhicinayey ninkaa ingiriis ayaa lahaa oo uu usoo dhicinayey ,ayaase laga qaaday?

 

Sua’aalahaa iyo kuwa kale oo badan baa u baahan in laga baaraan dego inta aan lagu deg degin taariikhda Ina Cabdalla Xasan ee dadka qaarkii u arkaan in dano gaar ah laga leeyahay.

 

Ceebi kuma jirto in lagu kala aragti duwanaado. Laakiin  ilaa inta si cilmiyeysan taariikhyahanada Somaliyeed ay isula meel dhigayaan, ee dhinac la isku raacayo waa in laga taxadiraa qoraalada caynkaaas oo kale ah sida ka uu qorey Aw Jaamac Ciise ee ay badhi-taarayaan kuwa ay ka midka yihiin Axmed Idaaja. Waxa ceeb iyo khaladba ah oo gef ku ah ummadda Somaliyeed in la koolkooliya  afkaarta u gaarka in ka mid ah mujtamaca oo laga dhigo taariikhda runta ah ee Ina Cabdalla Xasan, iyadoo aan waxba laga waydiin inta qabta afkaar ga gadisan sidaas.

 

Hadaba maqaalkaa uu ninka Hawd layidhaa qorey waxa jawaab kasoo celiyey Qoraaga/Abwaanka  reer Djibouti oo anigi aan u qaatay uun in uu difaacayo Ismaaciil Cumar Geelle oo  uu qoraagu ku tilmaamay dictator iyo nin ammaan jecel. Xaq ayuu u leeyeha Cabdalla in uu difaaco madaxweynihiisa,  laakiin xaq uma laha in uu difaaco taariikh si khaldan oo bug ah loo qorey. Malaha Cabdalla waxa uu ka gubtay in uu isagu ku lug yellan doona taariikhdaas. Waayo kolkii la doonayey in taariikdaas la qoro,sida isaguba qirtay, isaga ayey la kaashadeen dadkii wad-waday in uu wasta u noqdo oo uu kulansiiyo madaxweyne Ismaaciil Cumar Geele.

 

Taariikhda kala dhiman ee uu Mudane Cabdalle ayiday waxa ka mid ah ta uu Ina Cabdalla Xasan Somalida oo dhan ku caayayo isagoo ujeedadiisa kaliya  ay aheyd in uu u foolxumo ku sheego Cali Jamac Haabiil. Tuducdan (“Ciisaha bakhtiga hiigayiyo,haqay midgaan baa leh”.) ee uu Cabdalla ku yidhi Ciise Muuse ayuu ula jeeday ayaa ah mid aan anigu aad ula yaabay. Waxa kale oo I deeqi waayey  daliilka uu adeegsaday. Gabaygan oo ka mid kuwa ugu caansan ee Ina Cabdalla Xasan, maanta horteed lama maqal tafsiirkan cusub ee uu inosoo daliilinayo Cabdalle. Waase laga yaabaa in uu saxba yahay laakiin go’aankeeda iyadana waxa haboonaan laheyd in uu Cabdalla si kale u dhigo, oo uu yidhaahdo ha  la iskugu yimaado Ciisaha la sheegayaa kuu yahay. Waa arrimaha kolka horeba ka khaldanaa barnaamujkaa uu daadaheynaye Cabdalla ee habooneyd in uu afkaaraha kale ee ka gadisanna soo bandhigo si ay bulsha weyntu iyagu uga qarnaqaan.

 

Cabdalle waxa haboonaan laheyd inta aanu imika difaacin Aw Jamac ,Idaajaa,iyo YamYam(AHN) in uu iska hubiyo ujeedooyinka ashkhaastan. Cabdalla Xaaji kol hadii uu yahay  abwaan aad u yaqaana dhaqanka Somalida waxa ay aheyd in nimankanu aanay sirrin oo  uu wadiiyo waxa ay u dhameystiri waayeen gabayada Ina Cabdalla Xasan, ee ay usoo shaandheeyeen, ee ay ka reebeen intii ay doonayeen. Cabdalla Xaaji waxan kale oo haboon in uu ka jawaabo Ina Cabdalla Xasan Midgaha dirir kama dhaxeyne muxuu u maagayaa? Qabaa’ilka Somalida qaar badan baa magaca Ciise leh muxuu ku yaqiinsaday in Ina Cabdalla Xasan u jeeday Ciise Muuse.Daliiku noqonmaayobay ila tahay reerkaa way is-hayeen oo waxa jiray qabaa’il kale oo ay is-hayeen oo magaca Ciise leh, Tusaale Ciise Maxamuud oo Majeerteen ah.

 

Gunaand:

 

Ummadda Afka-Somalida ku hadasha waxan usoo jeedinayaa in dub loogu noqdo taariikda iyo gabayadii Ina Cabdalla Xasan , iyo taariikh kasta oo kale oo lagu kala aragti duwanyahayba.Waxan ka codsanayaa warbaahinta dhexdhexaadka ah in ay iska hufaan oo in gaar ahuuni u yeedhin afkaarta ay qabaan.Waxa haboon in haddii la waayo afkaaro lagu mideysan yahay in afkaaraha kala duwan oo dhan si siman loosoo tabiyo.  Ciddii aan sidaa yeelin waxay u eekaaneysaa  kuwa dhan ka rararan ama cid gaar ah kool koolineysa.

Allaa Mahad Leh.

Ali Aw Hussein