Somaliland: ''CULTURAL GENOCIDE

- Ninka la yidhaa DALAI LAMA ee u dhaqdhaqaaqa xuquuqda dadka Tibetan ka ah ee ku dhaqan dalka China ayaa mar uu ka hadlayey cadaadiska dadkiisa ay xukuumadda China ku hayso waxa uu yidhi: “Ka sakow cadadiska, dilka, xaqiraada,dulleynta, xidhniinka dadkeyga loo geysto waxa noo weheliya mashruuca Cultural genocide ah oo shacabka lagu fuliyo si loo tirtiro isirkayagii iyo astaantii ay dadkeygu lahaayeen”

Maahmaahdeenuna waata tidhaa:” wuxu na baday wuxu na baraybaa nagaga darran”.Tu kalena waata tidhaa:” ayax teg Eelna reeb”.

Shacabka Somaliland ee xasuuqu kasoo gaadhay dawladihii kala dambeeyey ee wixii la isku odhan jiray Somali Republic waxa u dheer dhaqanka khasabka lagaga dhigay ee aanay isir u laheyn. Ceebi kuma jirto in lagu xoojiyo luqadaada iyo dhaqankaaga kuwa shisheeye laakiin waxa ay dhibtu tahay kolka lagugu khasbo in sidaas aad yeesho. Dhibaatadu waxa ay ka taagantahay kolka saqaafadaa lasoo ergisanayaa uu baabiinayo ama wiiqayo kii aynu asalka u lahen ee aynu awoowyaasheen ka dhaxalnay.

A)Kalmadaha Soo galeetiga ah

Waxa aan ka marooradilaacaa kolka aan maqlo xarrafka “R” oo lagu badalo kaynu laheyn ee “DH” sida kolka la leeyahay YIRI iyadoo loo jeedo YIDHI.Wax kale oo jira eray kale oo aad iyo aad iyadana loo isticmaalo oo isagu xataa aan afsoomaliba aheyn. Waa ereyga Digireeto.

Kobcinta Cultural genocide ka la inagu wado waxa qeyb weyn ka qaadata warbaahinteena maanta oo aan hoosba u eegin erayada ay isticmaalayaan. Waxa masuul ka ah xukuumada Somaliland gaar ahaan wasaaradaha ay khuseeyaan sida warfaafinta iyo waxbarashada. Waxad moodaa in xukuumadu aanay fahamsaneynba khatarta ay leedahay dhaqankan shisheeye ee ina dhexqaaday ee hoos u dhigaya keenii.

Somaliland waxa ay iska xoreysay boqortooyadii United Kingdom. Dagaal qadhaadh iyo halgan dheer dabadeedna waxa kale oo ay ka xorowday in Somalia ay gumeysato. Laakiin waxa aynaan wali ku wada guuleysan in aynu xagga dhaqanka ( cultural) ka xorowno.

Waxa haboon in la isku wacyi galiyo oo lagu bilaabo warbaahinta gaar ahaan inta ay  xukuumadu maamusho, oo loo sheego dhalinyarada maanta warbaahinta ka hawl gasha  in aanay isticmaallin erayada aan Somaliland ku abtirsan. Waa in guddi loo saaraa ka saarta erayada soo galeetiga ku ah afkeena, oo soo badhigtaa kuwa haboon in la isticmaalo  badaalkooda. Waxan soo jeedin lahaa haddii la waayo erey lagu badalo eryadaas in aynu kasoo ergisano meela kale oo aan Somalia aheyn.

Matallan ereyga Digireeto waa Talyaani waxa lagu badali karaa wareegto haddii la waayo wareegto waxa lagu badali karaa kii English ka ah ee Circular haddii la waayo waxa laga baadi dooni karaa xagaa iyo Djibouti ama Ethiopia. Waxa la isweydiin  karaa maxaa kuwaa loo doortay ee loo diidanyahay Somalia. Jawaabtu waxa weeyi midna waa la igu khasbay oo waa”Afkaagana tuur keygana qaado” midna inagaa doonanay oo doordooraneyna. Waxa kale oo haboon in aynu iskaga fogaano intii laga fogaan karo astaamihii ay lahaayeen warbaahintii dawladdii aynu kalasoo noqonay xorriyadeena.

Astaamahaa waxa ka mid ah muusiiqa hordhaca looga dhigo barnaamujyada sida wararka, Caafimaadka, Waxbarashada, maaweelada Caruurta …. Iwm. Waxa kale oo aan usoo jeedinayaa in muusiga dhextaalka looga dhigo barnaamujyadu uu ahaado kuwo ka turjumaya muusigii Somaliland asalka u laheyd ee caanka ahaa sida qaraamigii, iyo heesihii ay tiriyeen ama ay qaadi jireen fanaaniinteenu kuwa nool iyo kuwa hoydayba. Waxa laga yaabaa in kalmadaha aan diidanahay ay asalkoodu Somali yihiin laakiin waxan ku diidanahay aad uma isticmaalno(Not popularly used)

Hoos waxan kusoo taxayaa qaar ka mid ah kalmadaha sida aadka loo isticmaalo ee meesha ka saaray kuweenii:

	Kalmadda Soo galeetiga ah	Ta asalka ah
1	Digireeto	Wareegto ama Circular
2	Xarafka ( r) sida wuxu yiri	Badaalkiisu waa xarafka (dh)sida wuxu yidhi
3	Koronto	Laydhtiriig/warshadda laydhka
4	Nal	Laydh/laambad/guluub
5	Bangiga	Baanka
6	Musqul	Suuli/beytulmay
7	Qadar xayeysiin ah	Qadar Xayeysiis ah
8	Naas nuujin	Naas Jaqsiin/Naas ku duwid
9	Dhimirka/Cusbitaalka dhimirka	Dadka maskaxda wax ka qaba ama ka  dhimanyihiin/ cusbitaalka maandhaye
10	Darbi jiif	Dibjir
11	Kulan looga Hadlayey	Kulan lagaga Hadlayey
12	Damis/damiyey	Bakhtiin/Bakhtiiyey
13	Ukun	Beed
14	Kawaanka	Xero dhiigta
15	Buundo	Bridge/Kaabad
16	Walxaha qarxa	Waxyaabaha qarxa/alaabta qaraxda
17	Traafikada	Trafiga
18	Taarigo/Tarikada	Lambar
19	Saldhiga booliska	Shookiga/stationka
20	Koonfur	Hawd/oogo/xagga sare
21	Ganacsi	Baayac mushtar/ tijaarad/ rog rog
22	Galley	Arabikhi/xasiid/
23	Qol	Maqsin/Aqal
24	Wacay (tilifoonka ka wac)	La hadlay(Tilifoonka igalasoo hadal/tilifoonka uga yeedh
25	Waanu wacnay	Waan u yeedhnay
26	Qurbojoogta	Qurbejooga
27	Duurjoogta	Ugaadha
28	Rugta Ganacsiga	Aqalka baayacmushtarka
29	Warshadda shimeetada	Warshadda Sibidhka
30	Akhrinayey	Akhriyayey
31	Shoobareeyey	Mudaharaad/Gadood
32	Muusikada	Miyuusiga
33	Rigoore	Penalty
34	Baraajeyn/Baraajeeyey	Barbardhac/draw/ismari-waa
35	Eber	Waxba/zero
36	Banooni	Kubad
37	Dheel	Cayaar
38	Olombikda/Olombigada	Olombiga
39	Kooxda A ayaa uga adkaatay kooxda B hal & eber	Kooxda A ayaa kaga badisay kooxda B Hal/mid iyo waxba

 B)Magacyada Hayadaha NGO iyo kuwa xukuumiga

Waxa kale oo iyana jira magacyada shariikadaha wadanka laga aasaaso loo baahanyahay in magacoodu ay ka muuqato astaanta Somaliland. Haddii ay ujeedadu tahay in damac kaga jiro ka shaqeysiga koonfurta wadankii la isku odhan jiray Somali republic oo laga yaabo in astaan Somaliland ay leedahy sharikadii sidataa in dhib ku noqoneyso waxa haboon in magac aan inaga wax u dhimeyn astaanteena lala baxo.Mattallan magacyada laga horeysiinayo ama laga dambeyneysiinayo SOM waxa ay isku walaaqayaan Somaliland iyo Somalia.

Sidaas oo kale iyaguna waxa jira magacyada ay la baxaan NGO yada oo magacyadoodu qaarkood aad ugu eegyihiin kuwa wadanka aynu dooneyno in aynu kala faataxeysano. Kolkaa iyagana waxa haboon in kolka la diiwaan galinayo hayadahaas loo sheego kol hadii ay maxali yihiin in astaantoodu ay qayaxnaato oo aanay ku khaldamin astaamaha Somalia.

C)Xoojinta magaca Jamhuuriyadda Somaliland

Waxa iyana muhim ah warbaahinta dalkeena ka jirta gaar ahaan TV stations ka, haddii gaar loo leeyahay iyo haddii uu yahay ka xukuumaduba, in marka ay soo jeedinayaan wararkooda ama barnaamujyadooda ay xusaan halka ay kasoo tabinayaan in ay tahay wadan la yidhaa JAMHUURIYADDA SOMALILAND. Sidan ayey usoo qadimaan barnaamujyada ”Halka warkaas aad ka dhageysaneysaan ama aanu idinkasoo tabineynaa waa xafiiskayaga Hargeisa, Borama, Berbera, Laasanod, Burco iwm. Ma sheegaan magaalooyinkaasu halka ay ku yaalaan iyagoo qaarkood diidan in ay afka soo mariyaan Jamhuuriyadda Somliland. Qaar iyagu way sheegaan oo waxa ay yidhaahdaan” Wararka nooga imanaya Somaliland” Laakiin iyaguna waxay ka reebaan Jamhuuriyadda. Somaliland waxa ay u eekeysiiyaan mid ka mid ah goboladii wadankii gabalkiisu dhacay ee Somali Republic.

D) Ciyaaro dhaqameedka

Qodobkan waxan ku kordhyey Bishan November 2012 oo lagu gudo jiro ololaha doorashooyinka golayaasha degaanka Somaliland.Nasiib daro ururadii gabigoodiiba waxa qabsaday hees ciyaareed la yidhaa DHAANTO oo asalkeeda aynaan shuqul ku laheyn. Waxad moodaa in aanay reer Somaliland ciyaar dhaqmeed kaleba laheyn. Dhibi kuma jirto hadaad dhinac ka eegto oo waa ciyaar dad Somaaliyeed leeyihiin laakiin ceebtu waxa weeyi maxaa ciyaaraheenii kale ee aynu asalka u laheyn looga door biday?

Aaway Saylicigii? Aaway Wigladii? Aaway Botorkii?Aaway Ceegaabigii? Aaway Sedexlaydii? Aaway.........kuwi kale /

''Allaa Mahad Leh''

W/Q; Cali Aw Xuseen Cumar