- Warbaahinta
Soomaalida iyo tan caalamka ayaa inta badan qabata dooddo lagu
lafo-gurayo midowgii dhexmaray Soomaalilaan iyo Soomaaliya, iyo
suurtagalnimada bal inay mar kale isku soo noqon karaa labada dawladood.
Doodaha loo qabto aqoonyahanka labada dhinaca mararka qaarkood ma
dheelitirna oo marna reer Soomaaliya ayaa u badan marn kalena reer
Soomaalilaan. Hadaba aqoonyahanka reer Soomaalilaan ee doodaha masiiriga
ah ka qaybgalayaa waa inuu ka dheregsan yahay qoddoba ubucda u ah dooda
qaddiyada Soomaalilaan. Haddii aanu waxba ka aqoon taariikhda iyo
waayihii dhabta ahaa ee dhexmaray Soomaalilaan iyo Soomaaliya waxa u
fiican in aanu gelin doodaha noocaasi ah. Qoddobadan hoose ayaa lagu
xoojin karaa u doodista qaddiyada Soomaalilaan:
Taariikhda Soomaalilaan:
Aqoonyahan kasta oo u tafaxaydtay inuu ka qaybgalo doodaha ku saabsan
qaddiyada Soomaalilaan waa inuu si fiican u yaqaan sooyaalkii hore ee ay
Soomaalilaan lahayd oo uu difaaci karaa dawladnnimadii hore ee
Soomaalilaan. Tusaale inay ahayd dawlad lahayd 33 xildhibaan oo
Baarlamaan, Raysal wasaare, wasiirro iyo saddex xisbi. Ka dibna uu u soo
daadagaa isku biiristii oo aanay reer Soomaalilaan jacayl ay walalahood
u qabaan wax shuruud ah ku xidhin oo ay sidaasi ula midoobeen.
Hasayeeshee walaalahood aanay u garan inay sedkooda siiyaan walaalahan
jacaylka awgii dawladnnimadoodu ugu soo dhiibay Soomaaliya.
= Kala Saar midnimada Soomaaliya iyo Soomaaliweyn:
Aqoonyahanno badan waxa isaga khaldan Soomaaliya iyo shantii
Soomaaliyeed (Soomaaliweyn). Qof kasta oo aaminsan fikirka Soomaaliweyn
wax khatar ah kuma hayo jiritaanka Soomaalilaan, hasayeeshee waxa khatar
ku haya kan aaminsan midnimada Soomaaliya oo dafirsan jiritaanka
Soomaalilaan. Reer Soomaalilaand way jecel yihiin in Soomaaliweyn dib
loo nooleeyo oo rajadii laga qabay ay soo noqoto in kasta oo aanay
indhaheedii muuqan haddana waa u diyaar. Fikirka midnimada Soomaaliya
waa in aan la ogalaan jiritaanka Soomaalilaan oo si cad loo diido
rabitaanka shacabka Soomaalilaan ay ku go’aansadeen inay dib ula soo
noqdaan dawladnimadoodii ka maqnayd ku dhawaad 30 sannadood. Markaa waxa
ugu khatar badan oo ay tahay in doodda lagu waajaho kan aaminsan
fikirka midnimada Soomaaliya (Unionist).
= Iska jir Erayada “Separatists iyo Secessionist”: Qaddiyada
Soomaalilaan waxa ay ku fadhidaa kalmada” LA SOO NOQOSHO”, waa laba dal
oo midoobay oo markii midowgii lagu heshiin waayey ay la soo noqosho
dhacday dhinaca ay doonta ha ka timaadee. Midowga Soofiyadka oo ka
koobnaa 15 jamhuuriyadood ee la unkay sannadkii 1917 wuxuu burburay oo
lagu kala tegay sannadkii 1989, markii lagu heshiin waayey. Waxaana ka
dib dawladnnimadoodii dib u soo ceshaday dalalka, Georiga, Ukraine, Armenia, Uzbekistan, Lithuania, Estonia, Latvia iyo
kuwa kale.
Dhammaan dalalkaasi waxa lagu aqoonsaday xuduudihii ay
lahaayeen ka hor midowgii Soofiyadka. Federaalkii Yugoslavia oo ka
koobnaa 8 jamhuuriyadood ayaa isna burburay markii lagu heshiin waayey,
oo ay dagaallo qadhaadhi ka curteen, waxa aanu u kala baxay, Serbia, Croatia, Bosnia-Herzegovina, Macedonia, Slovenia, Kosovo
iyo kuwa kale. Sidaasi darteed dal kasta oo saluuga midowga uu dal kale
la galay dib ayuu uga noqdaa, oo dawladnnimadiisii u soo ceshadaa,
Soomaalilaana kuwaasi ayey la mid tahay. SIYAASIYIIN BADAN AYAA CARRABKA
KU BALLAADHIYA SOOMAALILAAN SOOMAALIYA AYEY KA GO’DAY. Waa khalad
isticmaalka hadalkaasi waa LA SOO NOQOSHO AMA KA BIXITAAN MIDOW.
Isticmaalka labada eray waa ku khalad in
loogu yeedho qofka aamisan qaddiyada Soomaalilaan, waayo Saparatist waa
gooni-u-goosato, Soomaalilaan gooni-u-goosato maah ee waa la soo
noqosho dawladnnimo oo ka baxday midowgii labadii dawladood ee
Soomaaliya iyo Soomaalilaan. Adeegsiga gooni-u-goosato waa dal, dal kale
imika ka go’ay ama ka go’aya oo ku jira halgankii ka go’itaanka, waana
shay cusub oo hadda bilaabmaya. Aqoonyahanka Soomaalilaan waa inuu dood
cilmiyeysan ku difaacaa in loogu yeesho “Separatist “ kuwa midnimada
Soomaaliya aaminsani waxa ay isugu yeedhaan “Unionist” ama midnimo-doon.
= Qorshaha Plan A iyo Plan B: Waxa
inta badan dhacdy oo soo noqnoqatay in aqoonyahan Soomaalilaan la soo
hordhigo haddiiba ay Soomaalilaan heli weyday aqoonsi muddo 27 sanno ah,
maxaa qorshe kale ah ee idiin labeeya ee aad dooran kartaan? Waxa la
yidhi Meyd waxa u dambeeyey kaa la sii sido. Shirkii Jabuuti ka dhacay
ee machadka Heritage qabtay ayaa mar kale soo celiyey su’aashaasi. Dhawr
arrimood ayaa la soo qaatay oo D.r Bulxan oo kale wuxuu soo jeediyey in
nidaamka ugu macquulsani uu yahay in iskaashi laba dhinac ah la yeelan
karo (Association), oo aanay marna dhacayn Fadaraal ama Co-Fadaraal.
Aniga aragtidaydu waxa ay tahay in qorshaha labaad ee haddii Soomaaliya
iyo Soomaalilaan ku heshiin waayaan in la kala baxo oo iyana midnimo la
soo taagnaadaan Soomaalilaan la soo noqosho, waxa ugu dhaw in qaramada
midoobay ay afti ka qaado shacabka Soomaalilaan, oo lagu weydiiyo dadka
inay kala doortaan MIDOW ama LA SOO NOQOSHO. Waayo Distoorka Soomaaliya
wuxuu dhigayaa inuu dambiile yahay qofka ogolaada inay Soomaalilaan
dawlad tahay, sidaasi oo kale Distoorka Soomaalilaana oo shacabku u
codeeyeen wuxuu dhigayaa inay lama taabtaan tahay rabitaanka
dawladnimada Soomaalilaan oo ay shacabku dib ula soo noqdeen
dawladnnimadoodii.
= Kelmada Gobollada Waqooyi: Taxanaha
Taariikhda Soomaalilaan meelna kagam jirto kelmada GOBOLLADA WAQOOYI ee
lagu burburinaayo jiritaankii dawladii Soomaalilaan ka hor midowgii
dhexmaray Soomaaliya. Si loo weeciyo jiritaankii dawladnnimadii hore ee
Soomaalilaan ee 1960 waxa ay reer Soomaaliya allifeen oo ay taariikhda
ku soo dareen laba gobol oo midoobay 1/7/1960. Markaasaay ku odhanayaan
midowgii dhexmaray gobolladii waqooyi iyo gobolladii koonfureed.
Aqoonyahanka Soomaalilaan waa inuu dood ku difaacaa taariikhdaa
gacan-ku-rimiska ah ee loo allifay aasida dawladnnimadii hore ee
Soomaalilaan. Si taasi ay Aqoonyahanka Soomaalilaan uga doodaan waa inay
si fiican uga dheregsan yihiin taariikhdii dawladnnimadii Soomaalilaan
ee ka hor midowgii dhexmaray Soomaaliya. Sidoo kale waa in laga
dheeraado adeegsiga kelmadaasi.
Cali Cabdi Coomay
Suxufi, qoraa ah.
Hargaysa, Soomaalilaan
No comments:
Post a Comment